Historia Antoniego Hedy "Szarego"
Niedawno ukazała się biografia dowódcy oddziału partyzanckiego Armii Krajowej, Antoniego Hedy "Szarego", który wsławił się rozbiciem ubeckiego więzienia w Kielcach w sierpniu 1945 roku. Książkę Sebastiana Piątkowskiego i Marcina Sołtysiaka wydało Muzeum Historii Kielc.
Autorzy biografii ocenili, że życiorysem "Szarego" można obdzielić kilka
osób, a jego dokonania stanowią jedną z najbardziej chlubnych - a
zarazem pasjonujących - kart historii naszego kraju. Głównym celem
książki jest - jak piszą we wstępie - spopularyzowanie drogi życiowej i
dokonań Hedy.
Fundamentalnym źródłem biografii są wydane drukiem wspomnienia
bohatera, które - według historyków - z powodu zawodności ludzkiej
pamięci nie są wolne od nieścisłości. Weryfikacja i uzupełnienie faktów z
okresu międzywojennego okazały się praktycznie niemożliwe. Fragmenty
życiorysu Hedy z okresu okupacji hitlerowskiej i lat powojennych uzupełniali autorzy przede wszystkim na podstawie archiwów IPN.
Sołtysiak powiedział, że praca nad biografią była niełatwa, gdyż
losy Hedy są bardzo złożone i zagmatwane. Historycy podkreślili, że
książka ma charakter popularnonaukowy i stanowi tylko pewien - z
pewnością nie ostatni - etap prac badawczych nad drogami życiowymi
"Szarego" i żołnierzy jego oddziału.
Antoni Heda urodził się 11 października 1916 roku w Małomierzycach
koło Iłży w rodzinie chłopskiej. Przed wojną pracował w produkujących
sprzęt wojskowy Zakładach Starachowickich. We wrześniu 1939 roku walczył
w obronie Starachowic. Następnie włączył się w tworzenie konspiracji. W
1940 roku Rosjanie zatrzymali go za nielegalne przekroczenie granicy i
skazali na wieloletni pobyt w obozie pracy. Opuścił twierdzę brzeską w
1941 roku po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej, po czym trafił do
nazistowskiego obozu jenieckiego. Uciekł stamtąd i w 1942 roku i włączył
się ponownie w działania konspiracyjne w rodzinnych stronach.
Jako oficer Armii Krajowej rozbudowywał systematycznie struktury
oporu w Iłży i okolicach, współpracując z oddziałami partyzanckimi. W
sierpniu 1943 roku kierował rozbiciem aresztu policji niemieckiej w
Starachowicach. Spośród uwolnionych wówczas więźniów sformował oddział
partyzancki i objął nad nim dowództwo. Jego partyzanci przeprowadzili
szereg brawurowych akcji przeciwko okupantom. Jedną z nich było
uwolnienie w czerwcu 1944 roku więźniów aresztu w Końskich. W drugiej
połowie 1944 roku wziął ze swoimi ludźmi udział w Akcji "Burza" i
walkach staczanych w widłach Wisły i Pilicy przez zgrupowania
partyzanckie z wycofującymi się oddziałami niemieckimi.
Po wkroczeniu wojsk sowieckich pozostał w konspiracji. UB
prześladowało jego rodzinę, zamordowało dwóch jego braci i szwagra. W
sierpniu 1945 roku Heda dowodził słynną akcją rozbicia więzienia
ubeckiego w Kielcach. Uwolniono wtedy ponad 300 więźniów. Po tej akcji
starał się powrócić do cywilnego życia. Ukrywał się wraz z rodziną pod
fałszywym nazwiskiem. Aresztowany w 1948 roku w Gdyni, po długotrwałym
śledztwie, w 1950 roku został skazany na karę śmierci, którą następnie
zamieniono na dożywotnie więzienie. "Szary" wyszedł na wolność w 1956
roku. Działał aktywnie na rzecz środowiska kombatanckiego AK. W grudniu
1981 roku został przewodniczącym Krajowego Koła Kombatantów przy NSZZ
"Solidarność". W stanie wojennym został internowany.
Aktywną działalność społeczną prowadził do końca życia. W uznaniu
zasług na mocy postanowienia prezydenta Lecha Kaczyńskiego został w 2006
roku awansowany do stopnia generała brygady. Był wyróżniony honorowym
obywatelstwem Iłży, Skarżyska-Kamiennej, Starachowic, Stąporkowa i
Końskich.
"Szary" zmarł 14 lutego 2008 roku. Został pochowany w Podkowie Leśnej pod Warszawą.
Sebastian Piątkowski jest doktorem nauk humanistycznych, a Marcin
Sołtysiak - historykiem-archiwistą. Obaj autorzy są absolwentami
Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej i pracownikami Delegatury
Instytutu Pamięci Narodowej w Radomiu.
Źródło: PAP - Nauka w Polsce
ostatnia zmiana: 2011-03-09